Γράφει ο Θεολόγος - Εκκλησιαστικός Ιστορικός -
Νομικός κ. Ιωάννης Ελ. Σιδηράς
H ΔΙΔΑΣΚΑΛIΑ
ΤΟY ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ
AΓIΟΥ IΩAΝΝΟΥ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤOΜΟΥ
ΓΙA ΤΟYΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟYΣ AΡΧΟΝΤΕΣ
ΤΟY ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ
AΓIΟΥ IΩAΝΝΟΥ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤOΜΟΥ
ΓΙA ΤΟYΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟYΣ AΡΧΟΝΤΕΣ
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως,
εκθέτει σε πολλές γραπτές ερμηνευτικές ομιλίες και Λόγους του επί των χωρίων της
Αγίας Γραφής, τις θεολογικές απόψεις του για τούς πολιτικούς άρχοντες και την
κοσμική εξουσία. Στο παρόν άρθρο μας επιλέξαμε ορισμένες περικοπές, από τις
ομιλίες τού Ιερού Πατρός σχετικές με το θέμα μας και τις δημοσιεύουμε, καθώς
είναι άκρως επίκαιρες οι θέσεις τού Ιερού Πατρός λόγω της κρίσεως τού πολιτικού
μας συστήματος.
1)
Γιατί είναι αναγκαίοι οι άρχοντες; «Γι’ αυτό λοιπόν υπάρχει αρχηγός, για να μην
είμαστε όπως τα ερπετά. Γι’ αυτό υπάρχουν οι άρχοντες, για να μην κατατρώγουμε
ο ένας τον άλλο σαν τα ψάρια».
2)
Σχέσεις αρχόντων αρχομένων: «Αν λοιπόν ο καθένας προσφέρει τις υπηρεσίες του στην
Πολιτεία, όλα τότε μένουν σταθερά. Γιατί, όταν ο άρχοντας αγαπάει τον πολίτη,
τότε όλα τακτοποιούνται. Δεν ζητούμε τόσο αγάπη από τον πολίτη, αλλά αγάπη από τον
άρχοντα προς τον πολίτη, επειδή ο πολίτης οφείλει υπακοή. Από την άλλη πλευρά ο
βουλευτής πού είναι και νομοθέτης πρέπει να εμπνέει τον σεβασμό, αλλά και τον
φόβο και να τιμωρεί τούς παραβάτες και παράνομους πολίτες».
3) Το
έργο χρέος των αρχόντων: «Οι άριστοι από τούς άρχοντες πρέπει να τιμωρούν και να
αποκόπτουν από το κοινωνικό σώμα τούς κακούς και τούς επιζήμιους για το καλό των
πολλών, ενώ έχουν υψίστη υποχρέωση να προωθούν τούς τίμιους και αγαθούς. Έτσι
πρέπει να συμπεριφέρεται ο προϊστάμενος, να μην επιζητεί δηλαδή την δική του
τιμή, αλλά προπαντός το κοινό συμφέρον. Έχει καθιερωθεί στην δημόσια πρακτική
και πολιτική οι άρχοντές μας να τρέφονται από εμάς, επειδή ακριβώς φροντίζουν
για τα κοινά αγαθά και ξοδεύουν όλο τον ελεύθερο χρόνο τους γι αυτά, και έτσι
μαζί με τα κοινά σώζονται και τα ατομικά αγαθά τού καθενός μας. Και για το ότι
υπάρχουν άρχοντες και το ότι υπάρχουν δικαστές, πρέπει να αναπέμπουμε στο Θεό
μεγάλες ευχαριστίες. Γιατί ο Θεός, φροντίζοντας για την ευταξία μεταξύ των
ανθρώπων και για να μη συμπεριφέρονται οι πολλοί πιο παράλογα και από τα άλογα
και άγρια θηρία, μάς χάρισε τις πολιτικές εξουσίες και τούς πολιτικούς, πού
είναι παρόμοια με την τέχνη τού ηνιόχου και τον κυβερνήτη τού πλοίου».
4) Η
ευθύνη των πολιτικών αρχόντων: «Αναρωτιέμαι, αν είναι δυνατόν να σωθεί ποτέ
κάποιος από τούς άρχοντες και εκπλήσσομαι βλέποντας μερικούς ακόμη και να
σπεύδουν και να ρίχνονται στο μεγάλο και δυσβάστακτο βάρος της εξουσίας, παρά
τη μεγάλη απειλή, ευθύνη και αδιαφορία πού επικρατούν… Πράγματι πρέπει να
φοβούμεθα και να τρέμουμε και εξαιτίας της συνειδήσεώς μας και εξαιτίας τού
βάρους της εξουσίας, και ούτε να παραιτούμεθα, όταν η εξουσία κάποτε μάς
ανατεθεί, ούτε, εάν δεν μάς ανατεθεί, να την επιδιώκουμε. Από την άλλη πλευρά
όταν οι άρχοντες στερούνται της πολιτικής αρετής και δεν ελέγχονται, τότε
καθίστανται οι ίδιοι πρόξενοι ανωμαλίας και κοινωνικής καταστροφής. Όταν οι
άρχοντες είναι ηθικά ασθενείς, τότε και ο λαός τους μιμείται στο κακό και στο
άδικο. Γιατί, όταν το κεφάλι δεν είναι υγιές, πώς είναι δυνατόν να παραμένει
εύρωστο το υπόλοιπο σώμα; Πρόσεξε λοιπόν, άρχοντα, πόση ανωμαλία μπορείς να
προκαλέσεις με την ανεντιμότητα στην κοινωνία.
5)
Κίνδυνοι πού απειλούν τούς άρχοντες: «Δε θα μπορούσε να βρει κανείς ιδιωτικό
σπίτι γεμάτο από τόσες συμφορές, όσο γεμάτα από δοκιμασίες είναι τα σπίτια των
πολιτικών αρχόντων. Διότι πάνω σ αυτή την εξουσία πέφτουν προ πάντων και
ορφάνιες πρόωρες και χηρείες και θάνατοι βίαιοι, πολύ πιο παράνομοι και πιο
οδυνηροί από εκείνους πού αναφέρονται στις τραγωδίες. Είναι μεγάλη η έπαρση και
η αλαζονεία αυτών πού βρίσκονται στην πολιτική εξουσία, πού δεν ταπεινώνονται
ούτε και με τις μεγαλύτερες συμφορές τους. Όσο μεγαλύτερο είναι το πολιτικό
αξίωμα, τόσο μεγαλύτεροι είναι και οι κίνδυνοι για τον άρχοντα. Γιατί αρκεί και
ένα μόνο κατόρθωμα ν ανεβάσει τον άρχοντα στον ουρανό της αλαζονείας, αλλά και
ένα μόνο σφάλμα ή ατόπημα για να τον ρίξει ακόμη και μέσα στην ίδια την κόλαση.
Πραγματικά και η κενοδοξία επιτίθεται τότε σφοδρότερα και η φιλαργυρία και η
αυθάδεια, επειδή η εξουσία παρέχει τέτοια δυνατότητα, πού γεννά δυσαρέσκειες
στον φτωχό λαό, αλαζονικές προσβολές και χλευασμούς και άπειρα άλλα».
6) Αρετές κα προσόντα
των καλών αρχόντων: «Δεν είναι μικρό είδος
ευεργεσίας το να έχουν οι άνθρωποι αγαθούς άρχοντες. Ο άρχοντας δεν διακρίνεται
από την χλαμύδα και την ζώνη, ούτε από την φωνή τού κήρυκος πού αναγγέλλει την
άφιξή του, αλλά από το ότι αναζωογονεί αυτούς πού έχουν καταπονηθεί και
διορθώνει τα κακώς έχοντα, τιμωρεί την αδικία, δεν επιτρέπει όμως και να
διώκεται το δίκαιο από την αλαζονική εξουσία. Άλλωστε, ο άριστος πολιτικός
άρχοντας πρέπει να διακρίνεται για το θάρρος του, την παρρησία με την οποία
πρέπει να ομιλεί, την περιφρόνηση των βιοτικών, το μίσος του κατά της πονηρίας και
υποκρισίας, την ηπιότητα και την φιλανθρωπία προς τον λαό πού πάσχει. Ο πολιτικός άρχοντας οφείλει να προνοεί για τούς υπηκόους
του, να ενδιαφέρεται και να φροντίζει για την ευημερία τους. Γιατί, αυτό
ακριβώς πού είναι ο γιατρός, αυτό είναι και ο άρχοντας, μάλλον δε περισσότερο
από τον γιατρό. Ο γιατρός δηλαδή φροντίζει για την σωτηρία των ανθρώπων με την
επιστήμη του, ενώ ο πολιτικός άρχοντας κινδυνεύοντας και ο ίδιος για τον λαό
του.
Επιπλέον πρέπει να διακρίνεται ο άρχοντας ως αδιάβλητος, εγκρατής,
σεμνός, φιλόξενος, δάσκαλος και καθοδηγητής τού λαού. Ο άρχοντας δεν πρέπει να
υπερέχει από τούς αρχομένους στις τιμές, αλλά στις αρετές. Ο άρχοντας σ’ αυτό
κυρίως πρέπει ν’ άρχει, να νικά δηλαδή με την αρετή του. Αν όμως νικάται δεν
είναι πλέον άρχων. Να είναι φιλόστοργος με τον λαό με τον οποίο πρέπει να
συζητεί και να διαπραγματεύεται με τρόπο περισσότερο ήπιο και φιλάνθρωπο. Όπως
οι υπήκοοι οφείλουν να είναι πειθαρχικοί και υπάκουοι, έτσι και οι άρχοντες
οφείλουν να είναι άγρυπνοι και προσεκτικοί υπέρ τού λαού. Να αναγνωρίζει την
κρίση τού λαού και να αποδέχεται τις επιλογές του.
Εκείνος λοιπόν πού έχει την δύναμη να ρυθμίσει την ψυχή του και την
συμπεριφορά του και είναι σε θέση να άρχει και να άρχεται, αυτός θα μπορέσει να
κυβερνήσει και την οικογένειά του. Εκείνος πού μπορεί να κυβερνήσει το σπίτι
του, θα μπορέσει να κυβερνήσει και Πόλη και κράτος και όλη την Οικουμένη. Αν
όμως δεν είναι σε θέση να ρυθμίσει τον ψυχικό του κόσμο, πώς θα μπορέσει να
κυβερνήσει την Πολιτεία; Πες μου, ποιό είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα τού
άρχοντος; Δεν είναι το να ωφελεί και να ευεργετεί αυτούς που κυβερνά; Πώς όμως θα
ωφελήσει άλλους, αυτός πού δε μπόρεσε να ωφελήσει τον εαυτό του; Εκείνος πού
έχει στην ψυχή του άπειρα τυραννικά πάθη, πώς θα μπορέσει να αποκόψει τα
τυραννικά πάθη των άλλων;.
Είναι ανάξιοι και λίαν υποκριτές εκείνοι οι πολιτικοί άρχοντες,
πού από το ένα μέρος απαιτούν από τούς άλλους ακρίβεια βίου και από το άλλο
μέρος επιτρέπουν για τον εαυτό τους την μεγαλύτερη ελευθερία πού φθάνει μέχρι την
ασυδοσία. Πράττουν δηλαδή το αντίθετο από εκείνο πού πρέπει να εφαρμόζει ο
άριστος άρχων, να είναι δηλαδή αδυσώπητος και αυστηρός δικαστής για τον εαυτό
του και τις πράξεις του, ενώ συγχωρητικός και ήμερος για τις πράξεις και
ενέργειες των αρχομένων.
Ο άρχων πρέπει να είναι λαμπρότερος από κάθε λαμπτήρα και να
έχει βίο ακηλίδωτο, ώστε να τον έχουν όλοι ως παράδειγμα για να συγκρίνουν και να
συμμορφώνουν την ζωή τους προς την δική του ζωή. Ούτε εκείνος πού ασκεί την
πολιτική εξουσία, ούτε εκείνος πού ασκεί την πνευματική, θα μπορέσουν να τις
διαχειρισθούν δίκαια, εάν προηγουμένως δεν κυβερνήσουν τον εαυτό τους όπως
πρέπει και εάν δεν τηρήσουν με μεγάλη ακρίβεια και τούς πολιτικούς και τούς θρησκευτικούς
νόμους της Πολιτείας.
7)
Οι κακοί και ανάξιοι άρχοντες: «Οι άνθρωποι, όταν αναλάβουν την εξουσία
χρησιμοποιούν αυτή την δύναμή τους για να πράττουν αδικίες. Δεν υπάρχει τίποτε
αθλιότερο από τον άρχοντα εκείνον, πού δεν ωφελεί καθόλου και σε τίποτα αυτούς
πού κυβερνά. Είναι σημάδι πάρα πολύ μεγάλης αρρώστιας και δείγμα διαστροφής το να
ενθαρρύνουν οι γιατροί τις αρρώστιες. Γιατί έργο των αρχόντων είναι να
αναχαιτίζουν τις αταξίες τού λαού, να τον κατευθύνουν προς το ορθό και να
κάνουν τούς πολίτες να είναι υπάκουοι και πειθαρχικοί στο νόμο. Όταν όμως αυτοί
πρώτοι (οι πολιτικοί άρχοντες) παραβαίνουν το νόμο, πώς θα μπορούσαν να γίνουν
δάσκαλοι στους άλλους; Εάν λοιπόν η ρίζα είναι σάπια, τί καλό είναι δυνατόν να
περιμένει κάποιος από τα κλαδιά; Εκείνοι πού δεν έχουν άρχοντα, τότε στερούνται
απλώς εκείνον πού θα τούς οδηγήσει στο ορθό. Εκείνοι όμως πού έχουν κακό
άρχοντα, έχουν εκείνον πού τούς οδηγεί στους γκρεμούς και στους βούρκους.
Ίσως μού πει κάποιος, ότι υπάρχει και άλλο κακό, πού δεν είναι
άλλο από το να είναι κακός ο ίδιος ο πολιτικός άρχων. Το ξέρω και εγώ. Δεν
είναι μικρό το κακό αυτό, αλλά είναι πολύ χειρότερο και από την αναρχία, επειδή
είναι προτιμότερο να μη διοικείται ένας λαός από κανένα άρχοντα, παρά να
διοικείται από κακό και τρισάθλιο πολιτικό ηγέτη.
Πολλοί από τούς πολιτικούς ηγήτορες, όταν κλέβουν, είναι
επιεικείς και μετριοπαθείς και καταδεκτικοί όχι επειδή το θέλουν, αλλά επειδή
τούς αναγκάζει η συνείδησή τους, αφού τα κλεμμένα τούς αφαιρούν την παρρησία.
Από την άλλη πλευρά οι αδωροδόκητοι είναι φορτικοί και κουραστικοί, επειδή
ωθούνται από κάποια κενοδοξία και από την αλαζονική ιδέα ότι είναι καθαροί από
παράνομα κέρδη.
Στους πολιτικούς άρχοντες παρατηρείται και η εξής φοβερή
διαστροφή και αρρώστια. Συναντούμε δηλαδή τούς απερχόμενους πολιτικούς ηγήτορες
να εύχονται όσοι θα έλθουν μετά απ αυτούς στην εξουσία να είναι φαύλοι και
πονηροί. Διότι, εάν τύχει να είναι γενναίοι, αυτοί πού απέρχονται, νομίζουν ότι
θα δοξασθούν περισσότερο, εάν οι διάδοχοί τους στην εξουσία δεν είναι καλοί και
ικανοί. Εάν πάλι είναι βάναυσοι και διεφθαρμένοι, νομίζουν ότι η κακία τού
επόμενου πολιτικού άρχοντος θα αποτελέσει την δικαιολογία της δικής τους
κακίας. Ο δε λαός πρέπει να εκλέγει ως άρχοντές του όχι τούς νεαρούς, αλλά τούς
έμπειρους, οι οποίοι κυβερνούν με βάση το νόμο και γι αυτό προτιμούν να είναι
νομοταγείς και όχι αρεστοί στον λαό. Και ενώ ο λαός την κρίσιμη στιγμή της
εκλογής έχει πάντοτε ορθή κρίση, εντούτοις δεν έχουν την
αναγκαία γενναιότητα να εκλέξουν τούς άξιους. Γιατί αναλόγως τού επιπέδου
τού λαού εκλέγονται και οι άξιοι ή ανάξιοι άρχοντες. Αλλά και από την άλλη
πλευρά και αν ακόμη είναι ο πολιτικός άρχων πάρα πολύ ενάρετος, μόνη η
δικαιοσύνη και η αρετή του δεν θα μπορέσει να σκεπάσει τα αμέτρητα παραπτώματα
των υπηκόων».
8) Η
τιμή τού λαού προς τούς άρχοντες: «Να υπακούετε στους πολιτικούς άρχοντες, ώστε
να εκτελούν το έργο τους με χαρά και όχι με στενοχώρια. Διότι το να δυσφορούν και
να στενάζουν οι προεστοί σας, είναι ασύμφορο για εσάς τούς ίδιους (τον λαό).
Εάν περιφρονείται και καταφρονείται ο πολιτικός, τότε αδρανεί και αδιαφορεί για
το καθήκον και την αποστολή του.
Συνεπώς, ο λογικός λαός τιμώντας τούς άρχοντές του, στο τέλος
δέχεται την τιμή και το ώφελος από την προσφορά και το έργο των αρχόντων του. Η
σχέση είναι αμφίδρομη καί ο λαός έχει την ανάγκη της διοικήσεως από τούς
άρχοντές του, αλλά και οι άρχοντες υφίστανται και δικαιολογούν την ύπαρξή τους
χάριν τού λαού, πού οφείλουν να διακονούν.
Αυτή είναι σε γενικές γραμμές η διδασκαλία τού Ιωάννου
Χρυσοστόμου για την πολιτική εξουσία και τούς πολιτικούς. Είναι δε άκρως
επίκαιρη λόγω και της ιδιαίτερα κρισίμου περιόδου πού διανύουμε.
ΙΩΑΝΝΟΥ ΕΛ. ΣΙΔΗΡΑ
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΩΝ
